WYSPA GIŻYCKA – Twierdza Boyen w Giżycku

Dostępne wersje językowe:

Zabytkowy most obrotowy z XIX w. na Kanale Łuczańskim

Pokrzyżacki zamek w Giżycku, pełniący obecnie rolę obiektu hotelowego

WYSPA GIŻYCKA
Mianem Wyspy Giżyckiej określana jest zachodnia część Giżycka o powierzchni ok. 326 hektarów, której granice wyznaczają akweny wodne – trzy jeziora i trzy kanały. Południowo-wschodnią granicę Wyspy Giżyckiej stanowi brzeg jeziora Niegocin (ponad 2 km). Ze strony północno-wschodniej od centrum miasta oddziela ją Kanał Łuczański (dł. 2,13 km)), łączący jeziora Niegocin i Kisajno, zaś od północnego zachodu jej granicę stanowi brzeg jeziora Kisajno (ok. 1,84 km), wchodzącego w skład drugiego co do wielkości jeziora w Polsce – Mamr. Od zachodu granicę Wyspy Giżyckiej wyznacza Kanał Piękna Góra (dł. 250 m), a następnie brzeg jeziora Tajty (ok. 680 m).
Od południa obszar Wyspy Giżyckiej ogranicza Kanał Niegociński (dł. 1,20 km), łączący jeziora Tajty i Niegocin.

Na obszarze Wyspy Giżyckiej znajdują się też dwa niewielkie jeziora: Popówka Mała (pow. 3,20 ha) oraz Popówka Wielka (pow. 5,60 ha). Drugie z tych jezior połączone jest krótkim (dł. 230 m) kanałem z jeziorem Kisajno.

Główną oś komunikacyjną Wyspy Giżyckiej stanowi droga krajowa nr 39, w granicach Giżycka nosząca miano ul. Stanisława Moniuszki, z którą łączy się od zachodu droga wojewódzka nr 592, w obrębie miasta nazwana ul. Fryderyka Chopina. Wzdłuż brzegu jeziora Niegocin przez wyspę przebiega też linia kolejowa relacji Olsztyn – Białystok. Komunikację z Wyspą Giżycką umożliwia 8 przepraw mostowych: 4 mosty na Kanale Łuczańskim (w tym zabytkowy most obrotowy oraz most kolejowy), 2 mosty (drogowy i kolejowy) na Kanale Niegocińskim, most drogowy na Kanale Piękna Góra oraz kładka dla pieszych na Kanale Łuczańskim.
Bardziej zwarta zabudowa znajduje się we wschodniej części Wyspy Giżyckiej, gdzie zlokalizowane są atrakcyjne zabytki (XIX-wieczny most obrotowy, pokrzyżacki zamek, pełniący obecnie funkcje hotelowe oraz Twierdza Boyen), osiedla mieszkaniowe i tereny sportowe (stadion, korty tenisowe, park wodny i linowy), a także obiekty koszarowe, będące m.in. garnizonową siedzibą 15. Giżyckiej Brygady Zmechanizowanej im. Zawiszy Czarnego.
Na północy, u brzegów jeziora Kisajno, rozlokowane są ośrodki wypoczynkowo-rekreacyjne, m.in. Centralny Ośrodek Sportu – Ośrodek Przygotowań Olimpijskich. Pozostała część Wyspy Giżyckiej jest niezabudowana.

Zabytkową ul. Św. Brunona przez Wyspę Giżycką prowadzi pieszy szlak pielgrzymkowy Drogi Świętego Jakuba (Droga Polska – Camino Polaco), wiodący do sanktuarium w Santiago De Compostela w Hiszpanii, a także lokalny szlak św. Brunona, prowadzący na wzgórze nad Niegocinem, będące przypuszczalnym miejscem jego męczeńskiej śmierci.
Wokół Twierdzy Boyen oraz po jej przedpolu, a także ul. Św. Brunona, wiodą również oznakowane, atrakcyjne trasy pieszo-rowerowe (w tym Mazurska Pętla Rowerowa, okalająca Wielkie Jeziora), na które Państwa zapraszamy.

Wizja zamku giżyckiego z książki „Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach” (rys. Bożena Januszewska, Katarzyna Wolska)

Kanał Łuczański, most obrotowy i ocalałe skrzydło zamku krzyżackiego na pocztówce z końca XIX wieku

Ocalałe skrzydło zamku krzyżackiego z dobudowaną basztą, jako komendantura Twierdzy Boyen na pocztówce Augusta Schwartzkopfa z 1910 r.

Dziewiętnastowieczna panorama Giżycka z wału Twierdzy Boyen (graf. Herbert Zink według rysunku von Quitzowa)

DZIEJE WYSPY GIŻYCKIEJ
Wyspa Giżycka to kolebka najstarszej historii miasta.
W 1935 r. nad jeziorem Popówka Mała odnaleziono poroże renifera ze śladami obróbki. Znalezisko, datowane na 15 – 14 tysięcy lat p.n.e., uchodzi za najstarszy ślad bytowania ludzkiego nad Wielkimi Jeziorami Mazurskimi.
Na obszarze Wyspy Giżyckiej przebadanych zostało 11 stanowisk archeologicznych, z czego 8 to pozostałości wczesnośredniowiecznych grodzisk i osad, 2 – prehistoryczne cmentarzyska ciałopalne, a w jednym przypadku – pochówek ofiar tzw. najazdu tatarskiego z 1657 r. Największe nagromadzenie śladów archeologicznych występuje w południowo-wschodniej części Wyspy Giżyckiej – w obrębie dawnego ogrodu zamkowego (obecnie Park im. Rogera Goemaere), poza tym nad brzegami Niegocina i Kisajna.

Najprawdopodobniej już w 1285 r. na przesmyku lądowym, utworzonym przez Wyspę Giżycką stanęła pierwsza krzyżacka strażnica, ale źródła historyczne wzmiankują istnienie tutejszego zamku prokuratorskiego dopiero w latach 1335 – 1341.
Po sekularyzacji zakonu w 1525 r. wielokrotnie niszczony i przebudowywany zamek Lötzen, od którego w 1612 r. swą nazwę wzięło miasto, stał się siedzibą książęcych starostów, zaś w połowie XIX w. siedzibą komendantury Twierdzy Boyen, a także (od 1916 r.) miejscem ekspozycji muzealnej tzw. Vaterländische Gedenkhalle.
Najstarsza lokalizacja giżyckiego zamku była zapewne inna niż współczesna, o czym może świadczyć używana w XIX stuleciu niemiecka nazwa Althof (Stary Dwór) i mazurska – Stari Zamek, określająca północną część Wyspy Giżyckiej, od Kanału Piękna Góra po ujście Kanału Łuczańskiego do Kisajna.

W latach 1764 – 1765 przekopano kanały: Łuczański, Niegociński i Piękna Góra, co uczyniło z opisywanego obszaru prawdziwą wyspę.
Największych przekształceń krajobrazu Wyspy Giżyckiej dokonano w latach 1844 – 1859, wielkim nakładem środków wznosząc tutaj fort artyleryjski – Twierdzę Boyen (Feste Boyen), strzegącą giżyckiego przesmyku między Wielkimi Jeziorami Mazurskimi. Powstanie twierdzy i utworzenie garnizonu skutkowało też budową licznych obiektów koszarowych w jej pobliżu. Twierdza Boyen doskonale spełniła swoją rolę podczas I wojny światowej, powstrzymując w sierpniu 1914 r. atak armii rosyjskiej, a później – we wrześniu 1914 r. i w lutym 1915 r. – stanowiąc przyczółek zwycięskich kontrataków niemieckich.
Podczas II wojny światowej w Twierdzy Boyen mieścił się obóz wywiadowczej organizacji „Fremde Heere Ost”, w którym przetrzymywano i przesłuchiwano pojmanych oficerów Armii Czerwonej (m.in. gen. Andrieja Własowa). Około 40% obszaru Wyspy Giżyckiej, pomiędzy ul. Stanisława Moniuszki i ul. Św. Brunona, wpisane jest do rejestru zabytków, jako cenny obszar historyczny, chroniący architektoniczne założenie Twierdzy Boyen i jej przedpola.

Niniejsza publikacja została opracowana przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej, w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Rosja 2014-2020.
Za jej treść odpowiedzialność ponosi wyłącznie Gmina Miejska Giżycko i w żadnym wypadku nie może być ona traktowana jako odzwierciedlenie stanowiska Unii Europejskiej, IZ lub Wspólnego Sekretariatu Technicznego Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Rosja 2014-2020.”

The sole responsibility for the content of this publication lies with the Municipality of Giżycko and can under no circumstances be regarded as an official position of the European Union, the MA or the Joint Technical Secretariat of the Poland-Russia Cross-border Cooperation Programme 2014-2020.